مختصری از امام زاده ها

از صدر اسلام تا حدود قرن "پنجم و ششم (ه.ق)" اکثریت اعراب با "بنی هاشم" و اولاد حضرت "امیرالمؤمنین (ع)" عناد و دشمنی داشتند چرا که شیعیان در اقلیت بوده و خلفای حاکم در دوره ی ریاست خود شغل و منصبی به آن ها نمی دادند. در آن زمان که سخت گیری های بنی امیه و بنی عباس به اوج خود رسیده بود بسیاری از اولاد و نوادگان حضرت "علی (ع)" تحت تأثیر رویدادهای مختلف به سوی ایران مهاجرت کردند که این حرکت ها را می توان به چهار دسته تقسیم کرد: الف - امام زادگانی که از بیدادگری و ظلم امویان به خصوص "معاویه بن ابی سفیان"، فرزندش "یزید" و "حجاج بن یوسف" مجبور به مهاجرت شدند. ب- آنهایی که پس از شکست برخی از قیام ها بر ضد خلفای ستمگر اموی و عباسی به ایران فرار نمودند. ج- عده ای که به هنگام ولایت عهدی امام "رضا (ع)" به ایران آمدند و تعدادشان به "چهل هزار" نفر می رسید. د- دسته ای از سادات که شمارشان از سه گروه دیگر بیشتر بود و در زمان حکومت علویان در مازندران و طبرستان به آن ها ملحق شدند. در زمان حکام بنی عباس خاصه در دوره ی حکومت "منصور دوانیقی" خلفا نسبت به عموم اولاد "ائمه اطهار (ع)" به خصوص "بنی الحسن (ع)" و زندان خاندان هاشمیه بیدادگری زیادی به خرج دادند. این کار در زمان "هارون الرشید" نیز ادامه یافت که با کشتن "۶٠" نفر از اولاد "علی (ع)" در یک شب همراه بود و در حکومت "متوکل" نیز در مورد شهداء فخ به وقوع پیوست. در آن هنگام بسیاری از بزرگان سادات برای نجات و رهایی از زندان و شکنجه و دیگر مصالح شخصی مجبور بودند که از مدینه مهاجرت کرده و به صورت گمنام و در حال تقیه زندگی کنند. اما این موضوع در مورد افرادی که در زمان ولایت عهدی امام "رضا (ع)" و در سال "۲٠١ (ه.ق)" به شهادت رسیدند نیز تکرار شد چرا که وقتی خبر ولایت عهدی حضرت "رضا (ع)" در ممالک اسلامی منتشر شد عده زیادی از "بنی هاشم" به خصوص فرزندان و نوادگان حضرت "موسی بن جعفر (ع)" دسته دسته از مدینه به قصد زیارت آن حضرت به سوی خراسان به حرکت درآمدند و چون این خبر به بغداد رسید بزرگان بنی عباس "مأمون" را از خلافت خلع و ابتدا "منصور بن مهدی" و سپس "ابراهیم بن مهدی عباسی" را به جای او به خلافت نشاندند. "مأمون" برای دفع شورش ابتدا "فضل بن سهل" که وی را برای ولایت عهدی امام "رضا (ع)" ترغیب کرده بود در سال "۲٠۲ (ه.ق)" در حمام به قتل رساند، سپس خود در راه عزیمت به بغداد حضرت "رضا (ع)" را در"۲۸ ماه صفر" سال "۲٠۳ (ه.ق)" مسموم کرد. وی در عین حال نامه ای به کلیه حکام و فرمان روایان شهرهای مختلف نوشت که از حرکت "بنی هاشم" به سمت طوس جلوگیری کنند. با این اوصاف حکام ولایات هرکجا که به دسته ای از سادات می رسیدند با کمال شدت از حرکت آنان ممانعت ورزیده و گاهی اولاد "علی (ع)" در مقاومت و جنگ با ایشان کشته یا مجروح می شدند. در بعضی از موارد نیز شیعیان در برابر مخالفین تاب مقاومت نیاورده به کوه و بیابان فرار می کردند و درغارها و روستاهای بین راه مخفی می شدند. آنها پس از مدتی در همان جا وفات یافته و گمنام به خاک می رفتند تا شاید بعدها و بر حسب اتفاق یکی از مقابر آن ها شناخته شود و با از بین رفتن فشار حکومت خلفا برای ایشان مرقدی ترتیب یابد. در خصوص بنا و مقبره ی امام زاده ها مدارک مستند حاکی از آن است که از همان سال های اولیه قرون اسلامی و پس از وفات آن ها بناهای ساده ای بر مدفنشان بر پا گردید. اما در زمان به قدرت رسیدن "علویان" در طبرستان و بعد از آن در عصر "آل بویه" ساخت مقابر مجلل بر مرقد این امام زادگان مورد توجه بیشتر قرار گرفت. در دوره ی سلجوقی نیز علی رغم حاکمیت مذهب تسنن کسانی پیدا می شدند که به ساخت بنای امام زاده ها اهتمام ورزند از جمله وزیر شیعه مذهب آل سلجوق "مجد الملک اسعد بن محمد بن موسی" که در اواخر قرن "پنجم (ه.ق)" اقدامات زیادی برای آبادانی مرقد امامان و امام زادگان انجام داد. این روند در دوره ایلخانیان مغول و به خصوص درعهد "غازان خان، اولجایتو" و "ابوسعید بهادرخان" با ساخت، تعمیر، تزئین و تجدید بنای امام زاده ها ادامه یافت و در زمان جانشینان "تیمور" نیز بهترین نمونه آن در مسجد "گوهرشاد" واقع در آستان قدس رضوی به سرکردگی "گوهرشاد خانم" زوجه ی یکی از امرای تیموری قابل مشاهده است. با روی کار آمدن امرای صفوی و به رسمیت شناخته شدن مذهب شیعه و نیز ارادت خاصی که حکام این سلسله به امامان و امام زادگان داشتند ساخت و تعمیر مقابر آن ها خاصه در زمان سلطنت "شاه طهماسب" و "شاه عباس اول" آغاز شد و تزئیناتی نظیر کاشی کاری و گچ بری های زیبا رونق چشم گیری به این مقابر بخشید که از جمله ی آن ها می توان به امام زاده "هارون ولایت"، بخش هایی از امام زاده "درب امام، شورا و امام زاده احمد" اشاره کرد. این اقدامات در دوره ی قاجاریه نیز پیگیری شد و آثار ارزش مندی حاوی گچ بری ها، نقاشی های دیواری و آرایه های آینه کاری شده این بقاع متبرکه را بیش از پیش منظور ساخت.

منابع این نوشتار محفوظ است.